Apagando lumes
A relación das persoas co traballo é complexa e paradóxica. Mentres que algúns aspectos da relación laboral poden xerar motivación e satisfacción, incrementando o benestar, outros poden provocar malestar e insatisfacción, socavando progresivamente a saúde. Este é o caso, por exemplo, da sobrecarga de traballo, as expectativas pouco claras ou pouco realistas, ou a interacción continuada con clientes, persoas usuarias e pacientes; todos eles factores precursores do que se coñece coloquialmente como síndrome da traballadora ou traballador queimados. Precisamente, a vaguidade desta denominación provocou durante anos a tentación de frivolizar sobre a natureza e magnitude dos problemas de saúde provocados polo “lume” do traballo. Pero o burnout, termo co que se nomea en inglés, é algo máis que sentirse desgastada ou desgastado; é unha enfermidade real que, en casos graves, pode comprometer a integridade mesma das persoas.
De feito, a Organización Mundial da Saúde (OMS) vén de recoñecer o desgaste profesional como unha categoría diagnóstica con entidade propia na Clasificación Internacional de Enfermidades (CIE-11), estando caracterizada por síntomas psicolóxicos (esgotamento), sociais (indolencia e despersonalización) e profesionais (sentimento de ineficacia e falta de realización) como resultado da perda da capacidade para adaptarse con éxito ao entorno de traballo. O recoñecemento expreso do desgaste profesional como un problema laboral, ligado ao emprego ou ao desemprego, proporciona unha definición máis precisa, clara e urxente da síndrome. E, ao mesmo tempo, contribuirá definitivamente a visibilizar o problema e favorecer intervencións axeitadas.
Sen dúbida, a psicoloxía ten moita responsabilidade neste fito toda vez que é a disciplina que fixo maiores contribucións para comprender este fenómeno, propoñendo solucións integrais a nivel individual, grupal e/ou organizacional. Algunhas destas intervencións procuran tratar o burnout despois de que se produza, mentres que outras se centran no desenvolvemento de estratexias preventivas. Porén, os custos persoais, sociais e organizativos do desgaste profesional poden ser considerables en termos de saúde física, benestar psicolóxico e rendemento no traballo, polo que unha estratexia de prevención primaria na que se dean os pasos requiridos para minimizar o risco antes de que ocorra é o enfoque máis racional e prudente. En consonancia con esta afirmación, o foco no ámbito laboral é esencial para que as intervencións poidan tratar exitosamente o esgotamento. Así, o protocolo de intervención máis eficaz é o resultado de combinar cambios na práctica organizacional con intervencións centradas na persoa. As intervencións organizacionais son necesarias para cambiar calquera área da vida laboral, pero son insuficientes a menos que vaian acompañadas de intervencións psicolóxicas que transmitan as habilidades, competencias e actitudes individuais necesarias. Nin cambiar o escenario laboral nin cambiar os individuos é suficiente por si só; o cambio efectivo ocorre cando ambas as formas de intervención se desenvolven de forma integrada.
Hai varios camiños para entender a experiencia da xente no seu contexto laboral e para desenvolver xeitos innovadores cos que mellorar o axuste persoa-traballo. Para avanzar cara a ese obxectivo, é imprescindible crear lugares de traballo máis saudables. É evidente que o próximo gran reto pasa polo traballo en colaboración entre académicos e profesionais para deseñar, implantar e avaliar programas de intervención que sexan realmente eficaces. A OMS deu un paso de xigante, xa é hora de que os líderes empresariais sigan o exemplo. As e os profesionais da Psicoloxía están preparados.
