Dor e información: un equilibrio posible
"O xornalismo ten que facer visible o invisible e contar o que se cala."
Rosa Mª Calaf
Neste mes de outubro as páxinas dos xornais volvéronse encher de rostros cheos de dor tras a terrible vaga de lumes vivida. Os informativos recollían as declaracións entrecortadas das persoas que viran arder as súas vivendas, o seu gando, as súas lembranzas. A dor, o sufrimento, exhibíanse de novo pola traxedia que deixaba varias persoas falecidas e innumerables perdas materiais e ecolóxicas.
Pero tamén saltaban outras alarmas: a enfermidade mental aparecía como a explicación de comportamentos incendiarios e as miserias das persoas desoladas tras as perdas provocadas polo lume expoñíanse nos telexornais.
Pola nosa profesión, estamos en contacto coa dor e o sufrimento das persoas, en ocasións cando están pasando as circunstancias máis extremas da súa vida. Cando esas situacións transcenden ao espazo público e son difundidas polos medios de comunicación comprobamos que o modo no que se trate afecta ás persoas protagonistas e interfire no seu sufrimento, chegando a producir danos maiores.
A dor e o sufrimento humano ocupan amplos espazos nos medios, especialmente na información de sucesos ou nos casos de emerxencias e catástrofes. O dereito á información é un dereito fundamental, recollido na nosa Constitución, que tamén recolle uns límites: a honra, a intimidade, a propia imaxe e a protección da mocidade e da infancia. Entón o dilema xorde no punto de intersección entre o xornalismo e a protección das vítimas.
Trátase dun equilibrio complicado, pero posible: exercer un servizo á cidadanía, o xornalismo, garantindo o noso dereito á información, e evitar causar danos maiores a quen se atopa nunha situación de vulnerabilidade. Conscientes desta responsabilidade, desde a Comisión para a Defensa da Profesión e a Prevención do Intrusismo do COPG propuxemos unha colaboración xunto co Colexio Profesional de Xornalistas de Galicia para coñecer como desenvolver de xeito ético ambas as dúas profesións nos seus puntos tanxenciais e manter ese equilibrio entre o dereito á información e o respecto ao sufrimento.
Así naceu Informa_DOR, un documento cunha serie de recomendacións profesionais para o colectivo de xornalistas á hora de tratar cinco cuestións: emerxencias e catástrofes, violencia de xénero, enfermidade mental, infancia e suicidio. Tras varios meses de traballo conxunto, presentamos este traballo que se amplía na rede nun espazo de seu na web e que serve como guía ética ao marcar as liñas vermellas que non deben superarse para non incrementar o sufrimento.
Volvendo ao grave exemplo do comezo deste texto, varias familias que perderon todo por mor dos lumes recoñecían nos xornais que as autoridades políticas só responderan cando expuxeron as súas dramáticas situacións nos medios de comunicación nos que tiveran que denunciar previamente o abandono por parte das administracións públicas . Como dicía o histórico reporteiro Ryszard Kapuscinski, “o traballo dos xornalistas non consiste en pisar as cascudas, senón en acender a luz, para que a xente vexa como as cascudas corren ocultarse".
O xornalismo de calidade traballa polo ben común. Debe dar voz e poñer o foco nas realidades sociais que o precisan, nesa función de servizo público para que non se esquezan nin se ignoren as inxustizas e poidamos construír un mundo mellor. E para iso non é preciso recorrer a imaxes morbosas nin a estereotipos ou prexuízos.
Foi tamén unha oportunidade para repensar o noso papel como fontes de información expertas. Non poucas veces miramos con reparo cando hai presenza mediática no noso traballo, por exemplo, nunha emerxencia. Cómpre revisar esa relación, xa que a alianza pode ser de grande utilidade: unha cooperación adecuada como fonte informativa, ofrecendo os datos posibles, con transparencia, normalizando e explicando, ofrecendo información rigorosa e con base científica adecuada, vai proporcionar contidos xornalísticos de maior calidade e utilidade pública. A falta de transparencia e a negativa a facilitar información pode provocar que se recorra a fontes pouco fiables e que se difundan bulos, esaxeracións, estereotipos ou prexuízos.
Recoñecemos a xenerosidade do Colexio de Xornalistas, que se prestou a este exercicio de introspección e autocrítica profesional e que grazas á súa resposta positiva deu como resultado este documento de recomendacións que agardamos sexa de utilidade para os e as xornalistas. Verificar, contextualizar, profundar, visibilizar, normalizar, precisar con exactitude e incorporar a perspectiva de xénero; un conxunto de actitudes que incorporadas no quefacer cotián de seguro que nos devolverá un xornalismo de calidade, orientado ao ben común e respectuoso co sufrimento humano.